Στρατόπεδο Βελισσαρίου: ένα στρατόπεδο … μνημείο!

Από τις μαθήτριες της Γ’ Γυμνασίου Ιρρόη Γραμμόζη, Ηλιάνα Δήμου, Έλενα Θεοδώρου, Λυδία Τσούνη.

        

        Στρατόπεδο Βελισσαρίου! Η ιστορία του έχει πολλές ενδιαφέρουσες πτυχές. Η αρχική χρήση του ως χώρος εκπαίδευσης, αλλά και η χρήση που τελικά απέκτησε ως στρατόπεδο, σχετίζονται άμεσα με την ιστορία της πόλης μας.

        Από την περίοδο της οθωμανικής αυτοκρατορίας έως και σήμερα η πόλη των Ιωαννίνων αποτελεί σημαντικό διοικητικό, εμπορικό, στρατιωτικό, εκπαιδευτικό και πνευματικό κέντρο της περιοχής.  

       Κατά την οθωμανική περίοδο (1869-1892), ένας από τους Διοικητές του βιλαετίου της Ηπείρου ήταν ο ελληνοτουρκικής καταγωγής Αχμέτ Ρασίμ πασάς. Ο Ρασίμ πασάς, που χαρακτηρίζεται, από τους μελετητές αυτής της περιόδου, ως “φυσιογνωμία όλως εξαιρετική”, μηχανικός, με σπουδές στο Βερολίνο, πολύγλωσσος και νεωτεριστής, θέλοντας να εκσυγχρονίσει την πόλη, πραγματοποίησε μια σειρά από αξιόλογα έργα υποδομής, όπως το Διοικητήριο, στρατώνες, το σημερινό κτήριο της 8ης μεραρχίας και την αγορά.

        Ωστόσο, σύμφωνα με ιστορικά στοιχεία, είχε προηγηθεί ο εμπρησμός της πόλης, προμελετημένος από τον ίδιο τον Αχμέτ Ρασίμ πασά, αφού βεβαιώθηκε ότι κανείς από τους οικονομικούς παράγοντες της πόλης δε δεχόταν το εκσυγχρονιστικό του έργο.

       Από αναφορές της δίγλωσσης οθωμανικής και ελληνικής εφημερίδας - ΙΩΑΝΝΙΝΑ - της περιόδου αυτής, φαίνεται πως στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού της πόλης, στην περιοχή του σημερινού στρατοπέδου Βελισσαρίου, είχαν προγραμματιστεί διάφορα έργα εκπαιδευτικού και αναπτυξιακού χαρακτήρα, όπως τεχνική σχολή Πολυτεχνείου, εργαστήριο αγγειοπλαστικής και ορφανοτροφείο για φιλοξενία 120 μαθητών, που θα απασχολούνταν στα προαναφερόμενα ιδρύματα.

      Ένα από τα κτήρια που ανεγέρθηκαν, με σκοπό να στεγαστεί το Πολυτεχνείο, είναι το κτήριο στο οποίο σήμερα λειτουργεί μια υπηρεσία του στρατοπέδου, του 8ου Λ.Υ.Π. Πρόκειται για ένα μεγάλο, διώροφο κτήριο, με ενδιαφέροντα ιστορικά και αρχιτεκτονικά στοιχεία. Στην αρχιτεκτονική του ιδιαίτερη σημασία έχει ο τρόπος με τον οποίο ενσωματώνονται οι επιρροές του νεοκλασικισμού.

      Τότε το αποκαλούσαν και Αυτοκρατορικό Πολυτεχνείο ή Ισλαχανέ. Όμως, εκείνη την εποχή, η έννοια του Πολυτεχνείου ήταν διαφορετική από τη σημερινή. Εκεί διδάσκονταν κυρίως τέχνες, όπως η αγγειοπλαστική, η ξυλουργική και η υποδηματοποιία. Άλλωστε, και το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο είχε ξεκινήσει το 1837 ως σχολείο εκπαίδευσης μαστόρων και οικοδόμων.Αυτό λοιπόν ήταν το γιαννιώτικο Πολυτεχνείο του 19^ου αιώνα! Βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα το στρατόπεδο Βελισσαρίου.

      Η θεμελίωσή του έγινε στις 17 Νοεμβρίου του 1869. Για την ανέγερσή του, πραγματοποιήθηκε έρανος, με πολλά γνωστά ονόματα της εποχής να προσφέρουν τον οβολό τους. Ο λόγιος και ιστοριοδίφης Δημήτρης Σαλαμάγκας (1894-1965) αναφέρει στα «Άπαντα», ότι το Πολυτεχνείο χτίστηκε κατά το μεγαλύτερο μέρος του με εισφορές οι οποίες τον Μάρτιο του 1870 είχαν ανέλθει στα 84.245 γρόσια (περίπου 800 χρυσές λίρες). Ωστόσο, η πρωτοβουλία για την ανέγερση της εκπαιδευτικής αυτής δομής ανήκε, όπως προαναφέρθηκε, στον Ρασίμ πασά.

       Τον Ιούλιο του 1872 έγιναν τα εγκαίνια της έναρξης της λειτουργίας του και η φοίτηση ήταν τετραετής. Δίπλα ακριβώς από τις σχολές ανεγέρθηκε και άλλο ένα κτήριο το οποίο φιλοξενούσε τους μαθητές, κυρίως ορφανά παιδιά ηλικίας 12-14 ετών, ανεξαρτήτως θρησκείας, αλλά και ένα εργοστάσιο κεραμικής, του οποίου η διεύθυνση είχε ανατεθεί στον Αθανάσιο Οικονόμου, που είχε σπουδάσει την τέχνη στη Γαλλία.

Δυστυχώς, δεν πέρασε ούτε ένας χρόνος, και η εφημερίδα «Γιάνγια-Ιωάννινα» κατέγραψε τα περί πλημμελούς λειτουργίας. Ωστόσο, εκτιμούσε παράλληλα ότι το Πολυτεχνείο αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για τους άνεργους και φτωχούς νέους. 

       Το τέλος του Πολυτεχνείου εκτιμάται ότι ήρθε λίγα χρόνια αργότερα. Το πότε ακριβώς δεν έχει προσδιοριστεί, αλλά υπάρχουν αναφορές για την ανέγερση στρατιωτικού ιπποστασίου κοντά στο πρώην Πολυτεχνείο. Γιατί το Πολυτεχνείο έκλεισε; Μία ενδιαφέρουσα ερμηνεία δίνει ο Δημήτρης Σαλαμάγκας, ο οποίος επικαλείται μαρτυρία συγγενικού προσώπου τού διευθυντή του εργοστασίου κεραμικής. Σύμφωνα με τη μαρτυρία αυτή, το Πολυτεχνείο το διέλυσαν οι Οθωμανοί μετά από απαίτηση του προξένου της Αυστροουγγαρίας, με το σκεπτικό ότι θα κινδύνευαν τα κεραμικά της Τσεχοσλοβακίας!

        Μετά τη διάλυση του Πολυτεχνείου, η περιοχή δεν κατάφερε να αποκτήσει ποτέ ξανά κάποιο εκπαιδευτικό ρόλο.

        Η ευρύτερη περιοχή που καταλαμβάνει σήμερα το στρατόπεδο αλλά και το πάρκο Πυρσινέλλα (Γιαννιώτικο Σαλόνι), αποκαλούνταν την εποχή εκείνη, Τοπ Αλτί. Τοπ Αλτί σημαίνει «άλμα της οβίδας» και ήταν μια περιφέρεια γύρω από την πόλη, με πλάτος περίπου 3 χλμ (όσο έφτανε το βεληνεκές των κανονιών τότε). Ήταν ιδιοκτησία μουσουλμάνων, αποτελούνταν από αγρούς και εξουσιαζόταν από τον Μπεμπρή Βέη. Το 1872, ο Μπεμπρής Βέης φέρεται να μεταβίβασε το δικαίωμα εξουσίασης των αγρών προς καλλιέργεια στην Αμαλία Βεργωτή, με έγγραφο τίτλο, το λεγόμενο «ταπί», του οθωμανικού κτηματολογίου. Στη συνέχεια, η έκταση (350 περίπου στρεμμάτων) πέρασε στους κληρονόμους της οικογένειας Βεργωτή και τελικά έφτασε στα χέρια του Βασίλειου Πυρσινέλλα, που διατέλεσε δήμαρχος της πόλης τη δεκαετία του ΄20, και ο οποίος είχε παντρευτεί τη Μαρία Βεργωτή.

       Το 1959, όταν ο Πυρσινέλλας πέθανε, άφησε την περιουσία του στον Δήμο Ιωαννιτών. Όμως, από τα 350 στρέμματα, στον Δήμο έμειναν τελικά τα 280. Αυτό συνέβη, γιατί 20 στρέμματα χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες διάνοιξης της εθνικής οδού Ιωαννίνων-Άρτας. Λόγω της διέλευσης της εθνικής οδού, η έκταση κόπηκε στη μέση. Τα 200 στρέμματα από τη μια μεριά, τα οποία αποτέλεσαν το πάρκο Πυρσινέλλα, και 80 από την απέναντι μεριά, όπου βρίσκεται σήμερα το δασύλλιο. Τα υπόλοιπα πενήντα στρέμματα δόθηκαν για την ανέγερση κτηρίων και εγκαταστάσεων στρατιωτικών μονάδων. Έτσι, δημιουργήθηκε το γνωστό μας σήμερα στρατόπεδο Βελισσαρίου.

       Το όνομά του πήρε, προς τιμή του  αξιωματικού του Ελληνικού Στρατού και ήρωα των Βαλκανικών Πολέμων, Ιωάννη Βελισσαρίου (1861-1913). Ο Βελισσαρίου είναι μια από τις σημαντικότερες φυσιογνωμίες της Στρατιωτικής Ιστορίας της νεότερης Ελλάδας. Χαρακτηριστικά είναι τα ψευδώνυμά του Ήρωας των Ηρώων και Μαύρος Καβαλάρης. Διακρίθηκε ιδιαίτερα στη Μάχη του Μπιζανίου, όπου η ελληνική νίκη για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων, οφείλεται στην αποφασιστικότητά του. 

       Πιο συγκεκριμένα, στις 16 Φεβρουαρίου 1913, το Γενικό Στρατηγείο εξέδωσε διαταγή για επίθεση στα Ιωάννινα. Μετά από σκληρές μάχες και με τους άνδρες του βουτηγμένους μέχρι το γόνατο στους βούρκους της περιοχής ο Βελισσαρίου κατάφερε να διεισδύσει σε τρία τουρκικά οχυρά που ακόμη δεν είχαν παραδοθεί και μαζί με τον Ιατρίδη και το τάγμα του, κατέλαβε το χωριό Άγιος Ιωάννης, συλλαμβάνοντας πολλούς αιχμαλώτους και κυριεύοντας μεγάλες ποσότητες εχθρικού υλικού. Τα δύο τάγματα εγκατέστησαν προφυλακές και έκοψαν τα τηλεφωνικά και τηλεγραφικά καλώδια, διακόπτοντας την επικοινωνία των Ιωαννίνων με το Μπιζάνι. Την υπόλοιπη νύκτα αιχμαλώτισαν 37 αξιωματικούς και 935 οπλίτες του Τουρκικού Στρατού που υποχωρούσαν και διέρχονταν από την περιοχή, ενώ ταυτόχρονα προώθησαν τις θέσεις τους προς τα Γιάννενα. Το βράδυ της 20ης Φεβρουαρίου ο Βελισσαρίου, διέκρινε δύο πολύ μεγάλους φανούς πίσω από τους οποίους εμφανίστηκαν ο επίσκοπος Δωδώνης, ο Τούρκος υπολοχαγός Ρεούφ και ο επίσης Τούρκος ανθυπολοχαγός Ταλαάτ, οι οποίοι έφερναν επιστολή των ξένων προξένων και του Εσάτ Πασά με τις προτάσεις για παράδοση των Ιωαννίνων. Μια παράτολμη ενέργεια των Βελισσαρίου και Ιατρίδη, έκανε τους Τούρκους να πιστέψουν πως έξω από τα Ιωάννινα είχε συγκεντρωθεί μεγάλη ελληνική δύναμη και άρα κάθε αντίσταση ήταν μάταιη. Έτσι, ανάγκασαν τον οθωμανικό στρατό να παραδοθεί άνευ όρων!

Πηγές:

https://typos-i.gr/article/a8eato-mnhmeio

https://typos-i.gr/article/polytexneio-toy-19oy-aiwna

https://spiros-pantazis.blogspot.com/2015/04/19_16.html

https://typos-i.gr/article/apo-top-alti-sto-gianniwtiko-saloni

https://el.wikipedia.org/wiki/Ιωάννης_Βελισσαρίου