Από τη Συνθήκη των Σεβρών στη Συνθήκη της Λωζάννης

 Από τον μαθητή της Γ’ Γυμνασίου Ηρακλή Μπαμπούλια

     Τον φετινό Ιούλιο συμπληρώνονται 101 χρόνια από την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, και τον Αύγουστο αντίστοιχα 104 από την υπογραφή της Συνθήκης των Σεβρών. Τα όσα μάθαμε στο φετινό μάθημα της ιστορίας και οι συζητήσεις που μου κέντρισαν το ενδιαφέρον στάθηκαν η αφορμή για το άρθρο το οποίο διαβάζετε, στο οποίο γίνεται αναφορά στο πώς φτάσαμε στην υπογραφή αυτών των συνθηκών, αλλά και στα επιμέρους θέματα που προέκυψαν για την ελληνική κοινωνία μετά την υπογραφή της πρώτης.

     Το 1919 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, θέλοντας να εξαργυρώσει τη συμμετοχή της Ελλάδας, έστω και καθυστερημένα (1918), στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο στο πλευρό του νικητήριου συνασπισμού της Αντάντ, βρίσκει την ευκαιρία να ξεκινήσει την πραγμάτωση της Μεγάλης Ελλάδας, της Ελλάδας των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Έτσι η Ελλάδα, παίρνει από το συνέδριο των Παρισίων άδεια απόβασης στρατευμάτων στη Σμύρνη σε μια ζώνη 17.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, ώστε να προστατευτούν οι Χριστιανοί και οι αλλόθρησκοι πληθυσμοί της Οθωμανικής αυτοκρατορίας από τις αυθαιρεσίες των Τούρκων. Σε αυτό το σημείο αναφέρουμε ότι πολυάριθμοι ελληνικοί πληθυσμοί είχαν εκτοπιστεί από τους Οθωμανούς προς τα ενδότερα της Ανατολίας, προκειμένου να αποδυναμωθεί και ουσιαστικά να εκτουρκιστεί το ελληνικό στοιχείο. Εν τω μεταξύ, οι Ιταλοί είχαν ήδη καταλάβει τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία. Ο στόχος της Ελλάδας ήταν σαφώς η προσάρτηση περιοχών της Μικρασίας που κατοικούνταν από ελληνικούς πληθυσμούς από αρχαιοτάτων χρόνων. Έτσι, της δόθηκε η δυνατότητα να διενεργήσει μετά από 5 χρόνια δημοψήφισμα, ώστε οι ίδιοι οι κάτοικοι να αποφασίσουν σε ποια χώρα θα προσαρτιόταν η Σμύρνη, που στην πλειοψηφία της κατοικούνταν από Έλληνες.

    Οι Τούρκοι και οι Ιταλοί δεν ευχαριστήθηκαν καθόλου με την παρουσία του ελληνικού στοιχείου και από την πρώτη στιγμή υπήρξαν αιματηρές συγκρούσεις. Η ελληνική Αρμοστεία πάντως, με επικεφαλής τον Αριστείδη Στεργιάδη, κράτησε ίσες αποστάσεις, γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια πολλών Ελλήνων της περιοχής, όμως, αναμφισβήτητα επιτέλεσε σημαντικό έργο στην οικονομία, στην εκπαίδευση, στην υγεία και ιδίως στην επανεγκατάσταση των Ελλήνων προσφύγων που είχαν διωχθεί παλαιότερα από τις οθωμανικές αρχές και τώρα επέστρεφαν.

    Τον Αύγουστο του 1920 υπεγράφη η μεγαλύτερη διπλωματική επιτυχία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής, η συνθήκη των Σεβρών, την οποία, ενώ δέχτηκε ο Σουλτάνος, αποκήρυξαν οι Νεότουρκοι του Μουσταφά Κεμάλ, του επονομαζόμενου Ατατούρκ (πατέρας των Τούρκων). Το καλοκαίρι του 1920 τα ελληνικά στρατεύματα με εντολή Βενιζέλου άρχισαν να προελαύνουν εκτός της ζώνης της Σμύρνης παρά τον σκληρό ανταρτοπόλεμο των Τσετών του Κεμάλ. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης γίνεται απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου και ως αντίποινα δολοφονείται ο επικεφαλής των αντιβενιζελικών, Ίων Δραγούμης. Στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου 1920 ο Βενιζέλος παραδόξως ηττάται και η επαναφορά των φιλοβασιλικών στην εξουσία και παράλληλα του αντιπαθούς στους δυτικούς συμμάχους βασιλιά Κωνσταντίνου σήμανε την αρχή του τέλους της Μικρασιατικής εκστρατείας.

   Με μια σειρά κακών και παράτολμων πολεμικών χειρισμών που οδήγησαν το στράτευμα στα ενδότερα της Μικρασίας, μέχρι τα πρόθυρα της Άγκυρας (!), επήλθε η πτώση του ελληνικού μετώπου και η άτακτη υποχώρηση του στρατεύματος. Στις 8 Σεπτεμβρίου 1922 οι Τούρκοι μπήκαν στη Σμύρνη και στις 13 άρχισε ο εμπρησμός της. Έτσι έσβησε η Σμύρνη ως κέντρο του μικρασιατικού Ελληνισμού. Οι ωμότητες των νικητών εις βάρος των Χριστιανών ήταν απερίγραπτες. Οι τελευταίοι σφαγιάστηκαν ανηλεώς στην προκυμαία της Σμύρνης με παρατηρητές, μάλιστα, τα συμμαχικά πλοία που παρέπλεαν, και που όχι μόνο αδιαφόρησαν, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις συμμετείχαν στο έγκλημα των Τούρκων.

   Στις 9 Οκτωβρίου του 1922 υπεγράφη ανακωχή στα Μουδανιά που έθετε το τέλος του μικρασιατικού, αλλά και του ανατολικοθρακικού Ελληνισμού. Εν τω μεταξύ, οι ταπεινωμένοι Έλληνες αξιωματικοί που είχαν καταφύγει στη Λέσβο και τη Χίο, με επικεφαλής τους Νικολάο Πλαστήρα, Στυλιανό Γονατά και Δημητρίο Φωκά, έκαναν το κίνημα της 11ης Σεπτεμβρίου και δημιούργησαν επαναστατική κυβέρνηση που απαίτησε και πέτυχε την απομάκρυνση του βασιλιά, ο οποίος άφησε τον θρόνο στον γιο του Γεώργιο Β΄. Επιπλέον, όρισαν διπλωματικό εκπρόσωπο της χώρας στο εξωτερικό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Υπό την πίεση της κοινής γνώμης και του στρατού παρέπεμψαν σε δίκη τους υπεύθυνους για την καταστροφή σε έκτακτο στρατοδικείο που δίκασε τους Γούναρη, Στράτο, Πρωτοπαπαδάκη, Μπαλτατζή, Θεοτόκη, Χατζηανέστη, Γούδα και Στρατηγό και στις 27 Νοεμβρίου του 1922 καταδίκασε τους έξι πρώτους σε θάνατο και τους δυο τελευταίους σε ισόβια κάθειρξη. Η εκτέλεση έγινε δια τυφεκισμού λίγες ώρες αργότερα στο στρατόπεδο στου Γουδή. Η “δίκη των εξ”, όπως επικράτησε να λέγεται, ήταν ουσιαστικά μία αναγκαία πολιτική κίνηση προκειμένου να κατευναστεί με αιματηρή κάθαρση η λαϊκή κατακραυγή, η προσφυγιά και η οργή του στρατού.

    Στις 24 Ιουλίου του 1923 υπεγράφη στη Λωζάννη της Ελβετίας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ως εκπρόσωπο της Ελλάδας, και τον Ισμέτ Ινονού, ως εκπροσώπο της Τουρκίας, η ομώνυμη συνθήκη που προέβλεπε την παραχώρηση των νήσων Ίμβρου και Τενέδου στην Τουρκία, την αναγνώριση της τουρκικής κυριαρχίας σε Μικρά Ασία και ανατολική Θράκη και, με ξεχωριστή ελληνοτουρκική σύμβαση που είχε ήδη υπογραφεί τον Ιανουάριο του 1923,  την ανταλλαγή πληθυσμών με θρησκευτικά κριτήρια. Έτσι, όλοι οι ορθόδοξοι Χριστιανοί που βρίσκονταν στο κράτος της Τουρκίας έπρεπε να μετοικήσουν στην Ελλάδα, ενώ όλοι οι Μουσουλμάνοι της Ελλάδας έπρεπε να μετοικήσουν στην  Τουρκία. Από τη διαδικασία εξαιρούνταν το Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως και οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης, που τότε αριθμούσαν το 1/3 του συνολικού πληθυσμού της Πόλης. Εξαιρέθηκαν ακόμα οι Έλληνες της Ίμβρου και της Τενέδου, αλλά και οι Μουσουλμάνοι της δυτικής Θράκης. Επιπλέον, βάσει του άρθρου 23, η Τουρκία εκχώρησε πλήρως τα κυριαρχικά της δικαιώματα επί της Κύπρου.  

    Η συγκεκριμένη συνθήκη έβαλε την ελληνική πολιτεία και κοινωνία σε μια νέα πραγματικότητα που επρόκειτο να δοκιμάσει τις αντοχές της χώρας μας για μεγάλο χρονικό διάστημα. Σήμανε το τέλος της μεγάλης ιδέας  και των εθνικών διεκδικήσεων για την χωρά μας. Επιπλέον, το κράτος έπρεπε να αποκαταστήσει 1,6 εκατομμύρια πρόσφυγες και προκειμένου να μπορέσει να διαχειριστεί την κατάσταση πήρε υπέρογκα δάνεια. Η ελληνική κοινωνία δυσκολεύτηκε σημαντικά, κυρίως από φόβο και ελλιπή ανοχή στη διαφορετικότητα των κοσμοπολιτών Μικρασιατών, να αποδεχθεί το νέο αυτό τμήμα του πληθυσμού, το οποίο έδωσε πραγματικά άλλη πνοή στα ελληνικά οικονομικά, πνευματικά και πολιτικά πράγματα. 

    Σήμερα, έναν αιώνα μετά, ο Πρόεδρος της τουρκικής Δημοκρατίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, αμφισβητεί τη Συνθήκη της Λωζάννης και εμμέσως πλην σαφώς ξαναθέτει το ζήτημα των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, δυναμιτίζοντας  συχνά τόσο τις διμερείς μας σχέσεις, όσο και την ειρήνη στην περιοχή.

 

Πηγές εικόνων:

https://www.cretalive.gr/istoria/poso-kostise-ston-ellinismo-i-apobasi-sti-smyrni-stis-2-maioy-kai-ta-ellinika-lathi-1

https://atticavoice.gr/istoria/fakelos-1922/item/4051-oi-ellines-egkathistantai-sti-smyrni-kai-ti-dytiki-mikra-asia-meros-v

https://www.offlinepost.gr/2020/07/25/%CF%80%CF%8E%CF%82-%CF%86%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B1%CE%BC%CE%B5-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%83%CF%85%CE%BD%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7-%CF%84%CF%89%CE%BD-%CF%83%CE%B5%CE%B2%CF%81%CF%8E%CE%BD/

https://www.tanea.gr/2018/09/25/people/smyrni-1922-i-mikrasiatiki-katastrofi-pou-allakse-tin-ellada/

https://www.mixanitouxronou.gr/to-kinima-ton-plastira-gonata-kai-foka-meta-ti-mikrasiatiki-katastrofi-i-ystati-prospatheia-ton-vasilikon-na-antistathoun-kai-i-apostomotiki-apantisi-apo-tou/

https://www.pontosnews.gr/287699/istoria/i-diki-ton-exi-kai-i-anapsilafisi-tis/

https://www.orthodoxianewsagency.gr/istoria-ethnika-themata/24-iouliou-1923-i-ypografi-tis-synthikis-tis-lozanis/

https://www.protothema.gr/stories/article/1434609/i-egatastasi-ton-prosfugon-stin-athina-ton-peiraia-kai-tin-upoloipi-ellada-meta-ti-mikrasiatiki-katastrofi/